چکيده

آيا تاكنون به گذر عمر مسجد قديمي محله مان يا شهرمان انديشيده ايم؟ اندازه و شكل مسجد تا چه ميزاندر پايداري آن در طول تاريخ چه از لحاظ كالبدي و چه از نظر عملكردي، تاثيرگذار بوده است؟ آيا فرهنگنيز مي تواند از اركان تاثيرگذار بر اين ماندگاري 3 باشد؟در طول تاريخ حكومت اسلامي در ايران همواره تعداد زيادي مسجد با شكل، فرم و عملكردهايمتفاوت ساخته شده اند. برخي از اين مساجد، بزرگ و پرهيبت و نقطه ي عطف براي يك شهر بوده اند وبرخي ديگر كوچك و ساده، در دل محله اي پر از مردمان پاك دل و سخت كوش؛ و امروزه ما وارث بسيارياز اين مساجد مي باشيم كه از ميان غبار روزگاران به يادگار مانده اند بي آنكه نگاهي به علت ماندگاري اينمساجد داشته باشيم و تنها از حضور آنها لذت مي بريم. اكثر تحقيقاتي كه بر روي مساجد صورت گرفتهاست به بررسي كالبدي آنها پرداخته و كمتر نگاهي به روح زمان 4 نهفته در آنها كرده اند. اما سؤالي كههمواره براي من و شايد بسياري ديگر مطرح بوده، علت ماندگاري مساجدي با اين همه تفاوت چه در ظاهرو چه در معنا، مي باشد. اين مقاله در ابتدا به دسته بندي ظاهري مساجد با توجه به هنر عوام 5 و هنر خواص 6مي پردازد كه نتيجه ي آن رسيدن به دو نوع مساجد فاخر 7 و مساجد مردم گرا 8 مي باشد. سپس به مقايسه ي ايندو نوع مسجد از ابعاد مختلف مانند دليل ساخت، كاربري در گذشته، حال و... پرداخته و علت ماندگاريآنها را از پس اين مطالعات نتيجه مي دهد. سپس اين مطالعات و نتايج با بررسي نمونه هايي از مساجد تبريز،بيان و تشريح مي شود.