چکيده

چکيده: ماهيت و حكم اخلاقي تجسس يكي از موضوعات مهم اخلاقي براي عموم مردم و به ويژه براي افرادي است كه مقتضاي شغلي آنها در ارتباط با تجسس است، مانند نيروهاي انتظامي، امنيتي، اطلاعاتي، روزنامه نگاران و اصحاب خبر. تجسس در لغت به معناي، بررسي كردن، جست وجوكردن و كسب خبر است. تجسس به تحقيق و تفحص در امور مخفي و پنهان ديگران كه ماهيت شخصي و فردي دارد، گفته مي شود. بنابراين، به كارگيري واژه تجسس در تفحص از اموري كه ماهيت ظاهر و آشكار دارند يا به تعبير ديگر، ماهيت اجتماعي و جمعي دارند، صحيح نيست. سه نوع تجسس با احكام جداگانه وجود دارد: تجسس در امور شخصي، در امور اجتماعي و در امور دشمن. تجسس در امور شخصي افراد به حكم عقل و صريح آيه «ولاتجسسوا» و روايات متعدد، جايز نيست. تجسس در امور اجتماعي كه عبارت بهتر براي آن «بازرسي» و «نظارت» است، بنا بر دليل عقلي و برخي روايات، جايز و در برخي شرايط واجب است. اطلاع از شرايط جامعه، نيازها و مطالبات مردم و ايجاد عدالت اجتماعي كه از مهم ترين وظايف حاكم است، و دستيابي به آنها تا حد زيادي به گزينش مسئولان و كارگزاران حكومتي متعهد، مومن و متخصص، وابسته است، نيازمند تحقيق و تفحص از عملكرد دستگاه ها و سازمان هاي اجتماعي است. تجسس در مورد دشمنان حكومت و گردآوردن اطلاعات از آنها به حكم عقل و شرع جايز است. آيه چهارم سوره منافقون، سيره پيامبر(ص) و حضرت علي(ع) بر جواز اين امر دلالت دارد.   کليدواژگان: اخلاق، تجسس، نظارت و بازرسي، امور شخصي و اجتماعي، جاسوسي