چکيده

یکی از مسائل چالشبرانگیز در اخلاق پزشکی بحث ماهیت و قلمرو استقلال بیمار در فرایند درمان است. استقلال در لغت به معنای خودگردانی یا خودحکومتی است. احترام به استقلال بیمار، یعنی حق وی در انتخاب درمان و دیگر مراقبتهای پزشکی که دو جنبه ایجابی و سلبی دارد: جنبه سلبی آن این است که تصمیمات مستقل بیمار نباید توسط دیگران نقض شود و جنبه ایجابی آن، دعوت به رفتار محترمانه در بیان اطلاعات و حقایق، رازداری، کسب رضایت آگاهانه، محافظت از درک و اراده بیمار و کمک به تصمیمگیری مستقل اوست. سؤال مهم این است که قلمرو استقلال بیمار تا کجاست؟ به نظر میرسد اصل استقلال فردی اصلی مطلق نیست و در برخی شرایط میتواند توسط اصول دیگر لغو شود. اصل استقلال حداقل توسط دو اصل عدم آسیبزدن به خود و به دیگران میتواند لغو شود، گرچه بیمار از نظر اخلاقی حق ندارد با تصمیماتش به خود آسیب بزند، ولی از آنجایی که بحث اصلی در مسأله استقلال بیمار در اخلاق پزشکی، درستی و نادرستی تصمیمات بیمار از منظر اخلاقی نیست، بلکه وظیفه پزشک در قبال تصمیمات بیمار است، بنابراین در جایی که تصمیم بیمار موجب ضرر به خود میشود، در صورت عدم انصراف وی از تصمیمش، دیگران حق ممانعت از انجام آن را ندارند. دلیل این دیدگاه آن است که از منظر اخلاقی، وظیفه حرفهای پزشک در قبال بیمار در قالب وظیفه نیکوکاری تعریف میشود. تنجز وظیفه نیکوکاری بر فاعل اخلاقی در وهله اول منوط به درخواست کمک از سوی شخص نیازمند است. در جایی که امتناع از دریافت نیکی توسط شخص نیازمند وجود دارد، وظیفهای در قبال او بر دیگران نیست. اساساً لازمه پذیرش اصل احترام به استقلال بیمار، احترام به هرگونه تصمیمی از سوی بیمار در قبال خویش است، حتی اگر آن تصمیم از نظر پزشک، ابلهانه یا مضر به خود باشد. واژگان کلیدی استقلال بیمار، پزشک، نیکوکاری، رضایت آگاهانه