چکيده

سابقه و هدف: بخش کشاورزی در سراسر دنیا، به‌ویژه کشورهای درحال توسعه، همچون ایران، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در عین حال، این بخش از عوامل مختلفی اثر می‌پذیرد که عوامل اقلیمی از جمله مهم‌ترین آن‌ها است. پدیده گردوغبار یکی از پیامدهای تغییرات آب‌وهوایی به‌شمار می‌رود که بخش‌های گوناگون اقتصادی به‌ویژه بخش کشاورزی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. استان خوزستان از جمله قطب‌های بخش کشاورزی ایران به‌صورت روزافزونی با این پدیده مواجه است. با توجه به کمبود مطالعات در این زمینه، هدف اصلی تحقیق حاضر، برآورد تاثیر پدیده گردوغبار بر عملکرد محصول یونجه استان خوزستان می‌باشد. مواد و روش‌ها: در این پژوهش به منظور برآورد تاثیر تغییر اقلیم و خسارت گردوغبار بر محصول یونجه از روش تابع عملکرد استفاده شد. بر این اساس، مقدار عملکرد یونجه تابعی از تعداد ساعت‌های مواجهه با گردوغبار، متغیرهای آب‌وهوایی و متغیرهای مربوط به شرایط اقتصادی، اجتماعی و زیرساختی در نظر گرفته شد. برای برآورد اثر متغیرهای تحقیق، از الگوی اقتصادسنجی داده‌های ترکیبی استفاده شد. داده‌های متغیرهای مورد مطالعه، برای 16 شهرستان استان خوزستان در دوره زمانی سال‌های 1370 تا 1395 از منابع آماری همچون، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان هواشناسی، و مرکز آمار ایران گردآوری شد. نتایج و بحث: نتایج برآورد مدل رگرسیونی نشان می‌دهد اغلب متغیرهای آب‌وهوایی روی عملکرد محصول یونجه تأثیر معنی‌داری دارند. در واقع، به جز متغیر سرعت باد که فاقد اثر معنی‌دار تشخیص داده شد، متغیرهای بارش، دما و رطوبت بر روی عملکرد یونجه تاثیر مثبت و معنی‌داری می‌گذارند؛ به‌طوری که به ازای هر یک سانتی‌متر افزایش در بارش سالانه، محصول یونجه 2/59 کیلوگرم در هکتار افزایش می‌یابد؛ با افزایش یک درصد میانگین رطوبت هوا، عملکرد یونجه بیش از 230 کیلوگرم در هر هکتار افزایش خواهد یافت؛ همچنین، اگر میانگین دما یک درجه فارنهایت افزایش یابد بیش از 283 کیلوگرم بر عملکرد یونجه در هکتار افزوده می‌شود. در این میان، تأثیر متغیر گردوغبار بر روی عملکرد محصول یونجه منفی و معنی‌داری ارزیابی شد. به‌طوری که افزایش بروز پدیده گردوغبار موجب کاهش عملکرد یونجه می‌شود. بدین صورت که به ازای یک ساعت افزایش گردوغبار، بالغ بر 972/0 کیلوگرم در هکتار محصول یونجه کاهش می‌یابد. گفتنی است تاثیر متغیرهای زیرساخت، ضریب مکانیزاسیون و تحصیلات کشاورز بر عملکرد یونجه مثبت و معنی‌داری ارزیابی شد. به نحوی که با افزایش یک درصد متغیرهای زیرساخت، مکانیزاسیون و تحصیلات کشاورز به ترتیب عملکرد یونجه بیش از 41، 33 و 46 کیلوگرم در هکتار افزایش می‌یابد. همچنین، با فرض ثابت‌ماندن سایر شرایط، عملکرد یونجه در طی دوره مطالعه سالانه به میزان بیش از 170 کیلوگرم در هکتار افزایش یافته است. نتیجه‌گیری: با توجه به هدف اصلی تحقیق حاضر مبنی بر برآورد اثر گردوغبار بر عملکرد یونجه، نتایج تحقیق نشان داد که در استان خوزستان در دوره مورد مطالعه، سالانه به‌طور متوسط بالغ بر 564 کیلوگرم در هکتار (1663 تن در کل استان) از محصول یونجه از بین رفته است. این رقم معادل 7/5 درصد از کل یونجه تولیدی استان است. با در نظر گرفتن قیمت یونجه 6929 ریال در سال 1395 گردوغبار سالانه 5/11 میلیارد ریال به یونجه‌کاران خوزستانی خسارت وارد کرده است.