گذر سیاره عطارد از مقابل خورشید، زمانی اتفاق می افتد که سیاره عطارد میان خورشید و زمین قرار بگیرد، و عطارد از دید ناظر زمینی همانند نقطه سیاهی از قرص خورشید عبور خواهد کرد. از روی زمین تنها می توان گذر دو سیاره عطارد و ناهید را شاهد بود. به طور تقریبی در هر قرن ۱۳ الی ۱۴ گذر عطارد رصد می شود که این به دلیل مدار نزدیکتر به خورشید و مدار متناوب تر است که در مقایسه با سیاره ناهید که در هر دو قرن، جفت گذر با فاصله ۸ سال انجام می دهد. آخرین گذر ناهید سال ۲۰۰۴ و ۲۰۱۲ با اختلاف هشت سال بود که جفت گذر بعدی این سیاره در سال های ۲۱۱۷ و ۲۱۲۵ باز هم با اختلاف هشت سال خواهد بود.

گذر عطارد در ماه های May (اردیبهشت،خرداد) یا Novamber (آبان،آذر) اتفاق می افتد. سه گذر اخیر در سال های ۱۹۹۹، ۲۰۰۳ و ۲۰۰۶ روی داده که گذر بعدی در ۹ May سال ۲۰۱۶ یعنی ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۵ به وقوع خواهد پیوست.

وضعیت منحصر به فرد گذر پیش رو این است که عطارد در اوج مداری خورشید (دورترین فاصله از خورشید) واقع شده است و شرایط بهتری را برای رصد رقم خواهد زد. نکته جذاب تر داستان اینجاست که گذر بعدی با چنین شرایطی انتظار ۳۳ ساله را می طلبد!

گذر با «تماس اول» شروع می شود، که اولین تماس لبه سیاره با قرص خورشید است، بعد از مدت کوتاهی «تماس دوم» اتفاق می افتد، که سیاره از این زمان به طور کامل وارد قرص خورشید می شود. در طول چند ساعت سیاره به آرامی قرص درخشان خورشید را خواهد پیمود و نوبت به «تماس سوم» می رسد، که سیاره به لبه قرص خورشید رسیده و آماده خارج شدن از قرص خورشید است و در نهایت بعد از مدت کوتاهی «تماس چهارم» به وقوع می پیوند و سیاره به طور کامل از قرص خورشید خارج می شود.

این ساعت‌ها با توجه به ساعت تابستانی ایران محاسبه شده اند:

با توجه به اینکه غروب خورشید در روز ۲۰ اردیبهشت۱۳۹۵ در ساعت ۲۰:۱۲ در زنجان اتفاق می افتد، بدیهی است نیمی از گذر در ایران قابل مشاهده بوده و امکان رصد تماس های سوم و چهارم وجود ندارد. شکل زیر نشان دهنده این است که هر نقطه از کره زمین در چه زمانی می‌توانند این گذر را رصد کنند.

رصد گذر عطارد

از آنجایی قطر ظاهری عطارد ۱/۱۵۸ ام قطر ظاهری خورشید است، برای رصد این گذر بهتر است از تلسکوپی با بزرگنمایی ۵۰ برابر و بیشتر استفاده کرد، باید به این نکته توجه داشت که تلسکوپ حتماً باید فیلتر داشته باشد. زیرا در غیر این صورت احتمال نابینایی وجود دارد.

در صورتی که در طیف مرئی قصد رصد دارید باید از فیلتر های شیشه‌ای دهانه تلسکوپ یا فیلتر مایلار استفاده کرد که در این شرایط فقط عطارد را زمانی که تماس اول اتفاق افتاده و وارد قرص خورشید می شود می‌توان دید. در حالی که اگر فیلتر هیدروژن آلفا در دسترس تان باشد، سیاره در برابر زبانه ها یا فام سپهر خورشید حتی قبل از تماس اول و بعد از تماس چهارم نیز تا لحظاتی قابل رصد خواهد بود.

نکات ایمنی :

• از نگاه کردن مستقیم به خورشید جدا پرهیز کنید، برای این کار حتماً از فیلتر مخصوص استفاده کنید.
• از سالم بودن فیلتر اطمینان حاصل کنید که مبادا روزنه ای در فیلتر باشد.

تهیه و تنظیم: مرتضی خامدی