امام محمدباقر علیه السلام، به روایتی شب سوم صفر سال 57 هجری در شهر مدینه چشم به جهان گشودند. ایشان نخستین فرزندی بودند که از پدر و مادر فاطمی، علوی و هاشمی متولد می شدند، زیرا پدرشان امام علی بن الحسین علیه السلام و مادرشان فاطمه، دختر امام حسن مجتبی علیه السلام بودند و به همین دلیل ایشان را «هاشمی من هاشمیین»، «فاطمی من فاطمیین» و «علوی من علویین» می خواندند.
 
آن حضرت یکی از اطفال اسیر فاجعه کربلایند که در آن زمان سه سال و شش ماه و ده روز از سن مبارکشان می گذشت.
 
حضرت باقر(علیه السلام) به علم و دانش و فضیلت و تقوا معروف بودند و پیوسته مرجع حل مشکلات علمی مسلمانان به شمار می رفتند.
 
وجود امام محمد باقر(ع) مقدمه ای برای بیداری امت بودند، زیرا مردم، ایشان را نشانه های فرزند کسانی می دانستند که جان خود را فدا کردند تا موج انحراف که نزدیک بود نشانه های اسلام را از میان ببرد متوقف شود.
 
در کتاب های تاریخ اسلام نام امام محمد باقر(ع) محمدبن علی(ع)، لقبشان باقرالعلوم، کنیه شان ابوجعفر، محل تولدشان مدینه و مدت زندگی شان 57 سال عنوان شده است. پنجمین پیشوای شیعیان 19 سال عهده دار مقام امامت و راهبری مسلمانان بودند.

تلاش های گسترده و عمیق امام باقر(ع) در نشر معارف اسلام ناب، سوق دادن امت به سوی فرهنگ انتظار امام آخرین (عج) بود. او در تبیین این فرهنگ بر آن بود تا با روشن کردن زوایای پنهان فرج آل محمد(ص) و پاسخ دادن به پرسش های گوناگون، غیبت و ظهور او را امری خدادادی و خارج از اختیار معرفی و نیز منتظران را به انتظار ظهور او ترغیب کند.

«ام هانی ثقفیة» می گوید:

«بامداد، خدمت سرورم محمد بن علی الباقر(ع) رسیدم و گفتم: سرورم! آیه ای از کتاب خدا بر دلم خطور کرده و مرا پریشان ساخته و خواب از چشمم در ربوده است. فرمود: بپرس ای امّ هانی. گفتم: (فَلا اُقسِم بِالخُنَّسِ الجَوار الکُنّسِ) (تکویر: 15 و 16) فرمود: ای امّ هانی، خوب مسئله ای پرسیدی. او مولودی در آخر الزمان است. او مهدی این دودمان است و برای او غیبتی خواهد بود که اقوامی در آن گمراه می شوند و گروهی نیز هدایت می یابند و خوشا بر تو اگر او را دریابی و خوشا به حال کسی که او را دریابد».⁽¹⁾

1. ابو جعفر محمد بن علی بن الحسین بابویه القمی الصدوق، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، مکتبة الصدوق، 1390 ق، ج 1، ص 330.