چکيده

چکيده: معنا و ماهيت دروغ گرچه در ابتدا روشن مي نمايد؛ ولي با اندكي تامل، پرسش هاي زيادي پيرامون آن مطرح مي شود كه پرداختن به آن را ضرورت مي بخشد. به نظر مي رسد در ماهيت دروغ چهار شرط لازم است: شرط بيان خبر؛ شرط خلاف واقع بودن خبر، شرط تخاطب و شرط قصد فريب داشتن. بين دروغ و فريب فرق است. دروغ نوعي فريب است كه منحصر در گفتار و هر چيزي كه قائم مقام گفتار باشد مانند نوشتار و اشاره است نه در مطلق قول و فعل؛ همچنين دروغ در خبر ممكن است نه در مطلق كلام. فريب در مطلق قول و فعل امكان دارد. دروغ مخالفت مراد متكلم با واقع نفس الامر است نه مخالفت ظاهر كلام با واقع يا اعتقاد متكلم. قصد عمد و علم به نادرستي خبر در دروغ شرط است. دروغ چون در اِخبار، محقق است پس بدون وجود مخاطب امكان ندارد. دروغ هميشه با قصد فريب مخاطب همراه است. دروغ يعني «شخصي با قصد إخبار از واقع، خبر خلاف واقعي كه خود علم به خلاف بودن آن دارد به شخص ديگر بدهد با اين قصد كه او باور كند اين خبر واقعيت دارد». براي حل نزاع فرق كلامي در ذاتي يا اعتباري بودن قبح دروغ بايد به ماهيت و تعريف دروغ رجوع كرد. اگر دروغ را خبر خلاف واقع تعريف كنيم، اين عمل ذاتاً قبيح نيست مگر وجوه و اعتباراتي چون ضرر زدن، فريب دادن، اغراء به جهل به آن اضافه شود؛ ولي اگر دروغ را خبر خلاف واقع با قصد فريب ديگران تعريف كنيم قبح آن ذاتي خواهد بود.