چکيده

پيش بيني فرآيندهاي جريان انتقالي در خاكها بسياري از شاخه هاي علوم خاكشناسي و محيط زيست مهم و حياتي است. يكي از مكانيزمهاي انتقال آب و املاح در خاك جريان ترجيحي مي باشد. جريان ترجيحي عبارتست از حركت آب و آلاينده ها از مسيرهاي سهل الوصول و انتقال آنها به آبهاي زيرزميني. اين مسيرهاي ترجيحي ناشي از پوسيدگي ريشه ها، حفرات ناشي از عبور و مرور كرمهاي خاكي و شكافهاي حاصل از انبساط و انقباض خاك طي دوره هاي متناوب مي باشند. هدف از اين تحقيق بررسي جريان ترجيحي يون نيترات در حضور و عدم حضور ماكروپورها در دو شدت جريان 0.3 و 0.7 هدايت هيدروليكي اشباع (Ks) در دو نوع خاك مي باشد. براي اين منظور ستونهاي خاكي به ارتفاع 30 و قطر 20 سانتيمتر ايجاد شد به گونه اي كه جرم مخصوص ظاهري خاك در ستونها با جرم مخصوص ظاهري خاك در شرايط مزرعه يكسان باشد. در مجموع 16 ستون، تحت دو شدت جريان مذكور هر كدام با دو تكرار فراهم شد. نتايج نشان داد كه در عدم حضور ماكروپورها در دو بافت مورد مطالعه منحني هاي رخنه حاصله داراي يك اوج بودند، كه در واقع عدم وقوع جريان ترجيحي را نشان ميدهد. در تيمارهاي با حضور ماكروپورها منحني هاي رخنه داراي دو اوج متمايز از يكديگر مي باشند كه دو اوج بودن منحني نشان دهنده وقوع جريان ترجيحي مي باشد. اوج اول انتقال نيترات را از ميان ماكروپورها نشان مي دهد، و اوج دوم نشان دهنده انتقال نيترات از ماتريكس خاك مي باشد. اما در بافت لوم شني در بعضي از موارد (2 مورد) در حضور ماكروپورها، منحني هاي رخنه داراي يك اوج شدند كه مي تواند بيانگر عدم وقوع جريان ترجيحي باشد. دليل اين امر عدم پيوستگي ماكروپورها مي باشد كه در نتيجه ريزش ديواره ايجاد شده است. به عبارتي عدم پيوستگي ماكروپورها سبب عدم وقوع جريان ترجيحي شده است. همچنين نتايج اين تحقيق وجود جريان ترجيحي را در ستونهاي حاوي ماكروپور در هر دو شدت جريان 0.3Ks و 0.7Ks نشان داد، به طوري كه منحني هاي رخنه داراي دو اوج متمايز بودند. با افزايش شدت جريان از 0.3Ks به 0.7Ks جريان ترجيحي تشديد يافت. اين نتايج براي ستونهاي خاك شني در شرايطي كه ماكروپورها مسدود نشده بودند نيز به دست آمد.