چکيده

ابن­سینا با خارج کردن قضایای کلی مربوط به عمل، از قلمرو عقل عملی، جایگاهی متفاوت برای این قوه ترسیم می­کند. بیان شیخ درباره محرکه و مدرکه بودن عقل عملی متهم به تعارض است. در راستای حل این تعارض می‌توان نشان داد که با وجود تأکید شیخ بر محرکه بودن عقل عملی، ارتباط­های سه جانبه­ای که وی برای عقل عملی با بدن و عقل نظری و نفوس افلاک قائل است، مستلزم نوعی ادراک برای عقل عملی است. این قوه در ارتباط با عقل نظری کلیات عقلی را برگرفته و در قیاس های عملی خود به کار می­بندد. در ارتباط با بدن از ادراکات جزئی قوه متخیله بهره می­برد و در اتصال با نفوس افلاک، حقایق جزئی را شهود می‌کند؛ اما عقل عملی ادراک به معنای اتصال مستقیم به عقل فعال و دریافت حقایق کلی را ندارد. بدین سبب شیخ معنای ادراک و تعقل را در عقل عملی و نظری یکسان نمی­داند و اطلاق نام عقل بر این دو را اشتراک لفظی به شمار آورده، بر محرکه بودن عقل عملی تأکید می­کند. کلیدواژه ها : عقل عملی ،عقل عملی ،عقل نظری ،قوه مدرکه ،قوه محرکه ،نفوس افلاک ،ابن سینا