چکيده

يکی از روش های متداول تعيين ارتفاع برف مرز دائمی کواترنر در بين محققين يخچالی ايران، روش رايت است. در اين روش، پس از تشخيص تعداد و ارتفاع سيرک های يخچالی به کمک نقشه های توپوگرافی 50000/1 و محاسبه‌ی درصد تجمعی پراکندگی سيرک ها در ارتفاعات مختلف، ارتفاعی که 60 درصد از سيرک‌ها بالاتر از آن هستند را به عنوان ارتفاع برف مرز دائمی و دمای صفر درجه سانتيگراد دوران يخچالی را به آن نسبت می دهند. اين روش هر چند بسيار مطلوب و کاربردی است، ولی معمولاً تشخيص تعداد سيرک های يخچالی بر روی نقشه ی توپوگرافی و تعيين يک نقطه برای برآورد ارتفاع سيرک، به طرز تفکر و دقت محقق بستگی دارد. در اين مقاله سعی شده است با استفاده از متغيرهای مؤثر بر ارتفاع برف مرز دائمی، مثل؛ عرض جغرافيايی، دما، مقدار و جهت شيب سطوح ارضی در ايستگاه های تابش سنج کشور، روابطی ارائه داد تا به کمک آن ها بتوان ارتفاع برف مرز دائمی را برآورد نمود. با توجه به اينکه مقدار انرژی دريافتی از خورشيد در صورت مسطح بودن زمين تغييرات زيادی ندارد از 16 ايستگاه اقليمی برای کل ايران استفاده شده است. در صورتی که جهت و مقدار شيب به عنوان مهمترين پارامترهای اثر گذار در زاويه ارتفاع خورشيدی و در نتيجه انرژی دريافتی از خورشيد، تغييرات زيادی دارد، سعی شده از روابطی استفاده کرد که بتوان بوسيله آن ها دما را با توجه به تغيير زاويه ارتفاع خورشيد در جهات و شيب های مختلف برآورد نمود و سپس با استفاده از وضعيت دمايی و زاويه ارتفاع خورشيد در ايستگاه ها و تغييرات زاويه ارتفاع خورشيدی در سطوح شيب دار با جهت های مختلف و دماهای حاصله رابط برقرار نمود و از اين روابط برای برآورد ارتفاع برف مرز دائمی يا خط تعادل آب و يخ استفاده نمود. نتايج اوليه بيانگر اين است که در روش ارائه شده فقط با استفاده از عرض جغرافيايی محل و جهت و مقدار شيب و طول جغرافيايی (برای تشخيص ايستگاه اقليمی منطقه) براحتی می توان مقدار ارتفاع برف مرز دائمی را برآورد نمود و ديگر به روش های طولانی رايت و نقشه های توپوگرافی نيازی نيست.