چکيده

در شهرستان‏های‏ زنجان و ایجرود و بخش­هایی از ابهر، طارم و ماهنشان استان زنجان، دره­های فراوان و متعددی وجود دارد. این مقاله به بررسـی و مطالعه­ی شاخص‌های مورفوتکتونیکی برخی از این دره‌ها با در نـظر داشتن ساختمان زمین­شناسی پرداخته است. بدین منظور ابتدا دره‌های منطقه­ی مورد مطالعه بر اساس فرم و ساختمان تقسیم­بندی شد. از مجموع 149 دره شناسایی شده، 37 دره ساختمان عمود بر گسل، 9 دره در هر یک از ساختمان­های موازی گسل، گسلی و عمود بر تاقدیس، 10 دره در ساختمان عمود بر ناودیس، 6 دره در ساختمان موازی با ناودیس، 5 مورد در ساختمان ترکیبی از گسل با ناودیس یا تاقدیس (‏دره­های ترکیبی) و 64 دره­ی باقی مانده به عنوان دره­های سایر معرفی گردید. برای تعیین مقدار فعالیت­ نئوتکتونیکی دره‏ها از شاخص­های مورفوتکتونیک مثل گرادیان طولی رودخانه (‏SL)، عدم تقارن حوضه­ی زهکشی (‏AF)، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن (VF) و شاخص میزان پیچ و خم رودخانه (‏S) استفاده شد. نتایج بررسی­ها حاکی از آن است که منطقه­ی مطالعاتی از نظر شاخص (‏SL) در همه­ی طبقات انتخابی غیرفعال بوده، کمترین مقادیر SL با کم عمق‌ترین دره‏ها و مقادیر بالای آن بر عمیق‌ترین دره‏ها منطبق است. میانگین شاخص (VF) در هر  یک از زیرحوضه‏ها نشان می‏دهد؛ که طبقه‏های ترکیبی و عمود بر گسل مابین یک و دو قرار داشته و نیمه فعال است؛ اما در سایر طبقات کوچک­تر از یک بوده و تکتونیک فعال می‏باشد. همچنین منطقه ‏از نظر حوضه­ی زهکشی، نامتقارن است که علت آن فعال بودن منطقه از نظر شاخص (‏AF) ‏است. پایین بودن شاخص (‏S) در همه طبقات مبین مستقیم بودن رودخانه و جوان و فعال بودن منطقه است. بررسی­ همچنان حاکی از این است که سایر دره­ها از فعالیت نئوتکتونیکی، کمتر متأثر شده ‏اند.