چکيده

چکیده شناخت بیشتر سامانه‌های همدید در هر منطقه، تصویر روشنی از اقلیم منطقه را به‎دنبال خواهد داشت. اقلیم به‎عنوان یکی از ساختارهای اساسی کره‎ی زمین، در کنش مستقیم با زندگی و فعّالیّت بشر است. شناسایی شرایط گردشی جو در هر منطقه، تعیین کننده‌ی الگوهای غالب آب‎وهوایی است که می‌تواند کمک شایان‎توجّهی به شناخت بیشتر شرایط زیستی کند. در پژوهش پیش رو تلاش شده، بارش‌های سنگین استان گیلان در ماه سپتامبر، در ارتباط با الگوهای همدید، طیّ سال‌های 1976 تا 2005 مورد مطالعه و تحلیل قرار گیرد. برای تحلیل همدید بارش‌های مذکور، از نقشه‌های فشار روزانه‎ی تراز دریا، 850 و 700 هکتوپاسکال، وزش باد و وزش رطوبتی استفاده شده است. همچنین، از داده‌های بارش روزانه‎ی 23 ایستگاه (9 ایستگاه سازمان هواشناسی و 14 ایستگاه باران‎سنجی وزارت نیرو) در سطح استان استفاده شد. در این نوشتار با یک رویکرد محیطی به گردشی، از روش صدک‌ها، برای استخراج روزهای همراه با بارش سنگین و از روش همبستگی لوند، برای طبقه‌بندی نقشه‌های تراز دریا و استخراج الگوها استفاده شده است. نتایج حاکی از تأثیر سامانه‌های پُرفشار (شمال‎غرب دریای سیاه، شمال روسیه ـ جنب قطبی، شمال‎غرب اروپا ـ دریای نروژ، شمال دریای خزر و غرب دریای سیاه ـ دریای مدیترانه) بر بارش‌های سنگین، در پنج الگوی استخراج شده است. شکل‎گیری ناوه در سطوح بالا، ریزش هوای سرد عرض‌های بالا روی دریای خزر و دریای سیاه و واقع شدن جلوی محور ناوه بر فراز گیلان، به‎همراه مهیّایی شرایط همرفت در سطح زمین‌، شرایط مناسب برای ناپایداری و درنتیجه وقوع بارش‌های سنگین را در الگوهای مورد مطالعه به‎همراه داشته است. در برخی از الگوها، افزون‎بر رطوبت دریای خزر، دریای سیاه نیز در بارش‌های منطقه دخیل بوده است. همچنین در الگوهای استخراج شده، سازوکار همرفت وزشی را می‎توان مشاهده کرد. کلیدواژگان الگوهای همدید؛ بارش سنگین؛ سپتامبر؛ گیلان؛ همبستگی