چکيده

" مسئولیت مدنی " ،یکی از شاخه های مهم حقوق مدنی است که به بررسی خسارات غیر قراردادی وارد به اشخاص و چرایی و چگونگی جبران آنها می پردازد. یکی از ابتدایی ترین و ریشه ای ترین پرسش ها در این زمینه، چرایی ضرورت پرداخت غرامت توسط عامل زیان به زیان دیده بوده است. پاسخی که اکثر اندیشمندان و رویه های نظامهای مختلف حقوقی به این پرسش داده اند ، "ناروایی و تقصیر " عامل زیان است ، همچنانکه بر اساس فلسفه ارسطویی باید این قسم مسئولیت را در ذیل عدالت کیفری قرارداد که به علت ناروایی ورود خسارت ، عامل ، مستحق جریمه و جبران خسارت است. این نتیجه گیری را باید از تاثیرات مستقیم اخلاق در حقوق دانست. اما اینکه ، مفهوم "تقصیر " چیست ،بر خلاف حوزه اخلاق ، در حقوق ثابت نمانده است. حقوقدانان اولیه ،همچون اخلاقیون ، تقصیر را رفتاری می دانسته اند که با توجه به میزان عقل و شعور و تجربه و وضعیت شخص ، از او انتظار نمی رفته است : رفتاری که حاوی نوعی افراط یا تفریط باشد. تلقی یاد شده از تقصیر ، هرچند با ریشه اخلاقی مبنای جبران خسارت انطباق داشته ،اما کم کم آثار غیر قابل قبول حقوقی خود ، ازجمله عدم امکان جبران خسارت وارده توسط صغار و مجانین و ....را نمایان می سازد. بر همین اساس ، اندک اندک مفهومی جدید از تقصیر پا به عرصه وجود می گذارد : "تقصیر نوعی" ، به جای " تقصیر شخصی " . در این مفهوم ، در ارزیابی ناروایی خسارت ، وضعیت شخص عامل کنار نهاده شده ، قضاوت اجتماع ملاک قرار می گیرد، بی آنکه شخصیت ,عامل مورد توجه قرار گیرد.بدین ترتیب خسارات بیشتری قابلیت جبران می یابند و صغار و مجانین و ....نیز در عداد مسئولین قرار می گیرند. اما سیر مفهومی تقصیر پایان نمی یابد و همچنان خساراتی به علت سختی اثبات تقصیر و ... بی جبران می مانند که به علت رشد و توسعه صنعت و تجارت ، دائما برتعداد آنها افزوده می شود. علیهذا ، دوباره مفهومی موسع تر از تقصیر شکل می گیرد : هر آنچه که بتواند تخلفی از "تعهد" تلقی شود. بر این اساس ، چون اشخاص متعهدند به جان و مال و داراییهای معنوی اشخاص لطمه نزنند ، پس هر جا خسارتی به دیگران بزنند ،تعهدی را زیر پا گذاشته و مقصرند و ضامن . این برداشت از تقصیر ، به همان میزان که می تواند حداکثر جبران خسارت را در پی داشته باشد ، از مفهوم واقعی و اخلاقی " تقصیر " نیز فاصله گرفته است زیرا اخلاق ،در ورای وضعیت اشخاص ، امری را پسندیده یا ناپسند نمی داند. واژگان کلیدی : حقوق ، اخلاق ، تقصیر ، مسئولیت مدنی ، مسئولیت اخلاقی، خسارت ،جبران خسارت