چکيده

دو مسئلۀ اساسی در منطقه‌بندی شهرها مطرح است. به­دلیل پیچیدگی‌های محیط‌های شهری، روش‌های مرسوم راهگشای این مسائل نیستند؛ بنابراین، در پژوهش حاضر، با استفاده از الگوریتم AZP به ارائۀ راهکاری برای این مسائل و پیاده‌سازی آن در یک منطقة شهری (زنجان) پرداخته می­شود. روش‌های خوشه‌بندی فضایی (مانند AZP) در سال‌های طولانی توسعه یافته‌اند و با ترکیب و معاوضة واحدهای پایۀ فضایی (مانند محله­های شهری، همسایگی‌ها، واحدهای مصنوعی چهارگوشه و...)، به­همراه بهینه‌سازی توابع هدف، همگنی نواحی و فشردگی شکل فیزیکی، ناحیه یا منطقه را شکل می‌دهند. برای آزمودن بهینگی منطقه‌بندی حاصل، از لحاظ همگنی و فشردگی، پارامترهای فشردگی و همگنی برای چندین شاخص، به‌عنوان نمونه یک‌بار برای منطقه‌بندی حاصل از الگوریتم AZP و یک‌بار برای منطقه‌بندی طرح تفصیلی شهر زنجان محاسبه شدند. برای ارزیابی همگنی در سطح سراسری، از آمارۀ موران I و برای ارزیابی شکل فیزیکی ناحیه‌بندی‌ها از پارامتر فشردگی استفاده شد. مطابق نتایج، از 13 شاخص مورد استفاده، 12 مورد دارای الگوی توزیع تصادفی­اند و تنها یک شاخص، الگوی اولیه را حفظ کرده است. همچنین ناحیه­بندی از لحاظ ایجاد مناطق همگن، کارایی مناسبی دارد؛ علاوه­بر این­ها، نواحی ایجادشده، بسیار فشرده‌تر از نواحی منطقه­بندی‌شده در طرح تفصیلی شهر زنجان است.