چکيده

کانسار طلای چاه ­باغ در بخش مرکزی پهنه سنندج-سيرجان و در 60 کيلومتری جنوب­ باختری دليجان، در منطقه معدنی موته قرار دارد. واحدهای سنگی رخنمون­ يافته در منطقه که در حد رخساره شيست­ سبز-آمفيبوليت زيرين دگرگون شده­اند، شامل مجموعه ­ای از سنگ‌های ولکانيکی اسيدی و آتشفشانی-رسوبی دگرگون­ شده و دگرريخته با امتداد عمومی شمال­ خاوری-جنوب­ باختری می­ باشند که توده ­های نفوذی بازيک (دايک و سيل) در آنها نفوذ کرده­ اند. سن اين واحدها به دونين و حتی قديمی ­تر نسبت داده شده است. توالی­های سنگی رخنمون­ يافته در منطقه تحت تأثير فازهای متعدد و شديد دگرريختی نظم و ترتيب اوليه خود را از دست داده و ساختارها و فابريک­های متفاوتی را به وجود آورده ­اند. مهم­ترين دگرشکلی و ساختار اصلی منطقه تحت تأثير پهنه برشی شکل­پذير از نوع معکوس با مولفه راست­ بر و روند ساختاری WNW (^º290-280N) حاصل شده است. آثار اين دگرشکلی به صورت ميلونيتی ­شدن سنگ­ها، گسترش برگوارگی غالب ميلونيتی، خطواره کششی نافذ، چين­های جناغی و ... در سنگ­ها تظاهر نموده است. کانه­ زائی طلا در پهنه­ های برشی شکل­ پذير و شکنا رخ داده است. بيشترين تمرکز کانه­ زائی طلا در پهنه­ ای به درازای يک کيلومتر و پهنای متوسط تا 60 متر، در امتداد شمال­ خاوری-جنوب­ باختری (N40-50E)، در پهنه برشی شکل­ پذير ديده می­ شود. اين تيپ کانه ­زائی که برای اولين­ بار در چاه­ باغ معرفی می­شود، ژئومتری عدسی­ شکل و شيبی به سمت شمال­باختری (N60-80W) دارد. نتايج حاصل از نمونه­ های برداشت­ شده از بخش­های سيليسی­ شده اين پهنه، ميزان طلا را بين 2/13-8/1 گرم در تن نشان داده است. دگرشکلی در اين پهنه به صورت پروتوميلونيت، ميلونيت و اولتراميلونيت   می­ باشد. کانه ­زائی تيپ شکنا، در امتداد گسله­ های نرمال با روند N40W و شيب مايل به سمت شمال­خاوری رخ داده است. اين تيپ کانه ­زائی شامل پهنه­ های سيليسی-سولفيدی طلادار می­ باشد. پهنه اصلی سيليسی-سولفيدی طلادار چاه­ باغ 100 متر درازا و 5-3 متر ضخامت داشته و دارای راستای عمومی N35W می­ باشد. نتايج حاصل از نمونه­ های برداشت­ شده از اين پهنه سيليسی-سولفيدی، ميزان طلا را تا 82/1 گرم در تن نشان داده است. واحدهای سنگی دربرگيرنده اين پهنه­ ها بطور عمده سنگ­های آتشفشانی اسيدی و آتشفشانی-رسوبی دگرگونه (متاريوليت و فلسيک­ شيست) کاملاً دگرريخته می ­باشند. واحدهای فوق در پهنه­ های برشی تحت تأثير دگرسانی قرار گرفته ­اند. شدت و نوع دگرسانی در واحدهای مختلف، متفاوت می­ باشد. از مهم­ترين دگرسانی­ها می­توان به دگرسانی سريسيتی، کائولينيتی، اپيدوتی، تورمالينی، سيليسی و سولفيدی اشاره کرد. دگرسانی­های سيليسی و سولفيدی بيشترين گسترش را در بخش­های داخلی پهنه­ های برشی داشته و منطبق بر پهنه­ های کانه­ دار هستند. بررسي­های انجام­ شده نشان­دهنده ارتباط مکانی و زمانی دگرسانی با دگرشکلی می ­باشد. از نظر مکانی، اين ارتباط توسط انطباق پهنه­ بندی دگرسانی و دگرشکلی مشخص می­ شود. از طرف ديگر، فضاهای خالی که در طی دگرشکلی شکل ­پذير و فرآيند ميلونيتی ­شدن به وجود آمده و کاملاً هم­روند با برگوارگی است، نيز ريزشکستگی­های موجود در پورفيروکلاست­ها که در حين جريان کاتاکلاستيکی بلورها ايجاد شده ­اند، هر دو توسط کوارتزها و پيريت­های مرحله هيدروترمالی بطور هم­زمان پر شده ­اند، بيانگر همبستگی زمانی دگرسانی و دگرشکلی می­ باشد. نکته جالب اينکه، تغييرات عيار طلا با دگرشکلی و دگرسانی ارتباط نزديک دارد. بطوريکه عيارهای بالای طلا به بخش­های سيليسی و سولفيدی ­شده به شدت دگرريخته (ميلونيتی و اولتراميلونيتی) و پهنه­ های سيليسی-سولفيدی طلاداری که در بخش­های داخلی پهنه­ های دگرسانی قرار گرفته­ اند، تعلق دارند. كاني‌شناسي ماده معدني بسيار ساده بوده و در نوع شکل ­پذير شامل پيريت و کالکوپيريت و در نوع شکنا شامل پيريت، آرسنوپيريت و کالکوپيريت می ­باشد. هيدروکسيدهای آهن و ديگر محصولات هوازده، اين سولفيدها را در پهنه­ های دگرسانی همراهی می­ کنند. بر اساس مطالعات ميکروسکوپی کوارتز مهم­ترين کانی سنگ­ ساز در کانسار چاه­ باغ است و به صورت سه نسل، به ترتيب کوارتز قبل از دگرشکلی، کوارتز مرحله اول هيدروترمال و کوارتز هيدروترمالی همراه با سولفيد (مرحله تأخيری) مشاهده می ­شود. بر اساس اين مطالعات و بر مبنای روابط بافتی، کانی­های سولفيد­ی به دو نسل قابل تفکيک می­ باشند. سولفيدهای نسل اول شامل پيريت، آرسنوپيريت و کالکوپيريت درشت­ دانه و شکل­دار بوده و به صورت دانه­ های مجزا يا در امتداد سطوح ضعف (مانند شکستگی­ها يا مرز دانه ­ها) کوارتزهای نسل دوم و کوارتزهای پيش از دگرشکلی ديده می ­شوند. سولفيدهای نسل دوم با پيريت و کالکوپيريت ريزدانه و بی­ شکل مشخص شده و به صورت دانه­ پراکنده و بدون هيچ­گونه نشانه دگرشکلی، در سنگ­های دگرسان­ شده مشاهده می­ شوند. بر اساس مطالعات ميکروسکوپی نمونه ­های تهيه­ شده از بخش­های پرعيار، طلا به صورت آزاد چه درون گانگ سيليسی و يا حاشيه کانی­های سولفيدی دگرسان­ شده، مشاهده نگرديد. اما آناليز الکترون­ميکروپروب و ميکروسکوپ الکترونی نمونه ­های مزبور نشان­ دهنده حضور طلا به صورت درگير درون شبکه کانی­های سولفيدی می­ باشد. بر اساس اين مطالعات، طلا با هر دو فاز پيريت و کالکوپيريت مشاهده می­ شود. همچنين اين مطالعات بيانگر حضور نقره به صورت درگير در شبکه کانی­های سولفيدی و به شکل آزاد درون گانگ سيليسی می ­باشد. مطالعه نمونه ­های برداشت­ شده در راستای مقاطع ليتوژئوشيميايی عمود بر روند پهنه­ های کانه ­دار نشان­ می­دهد که در بين عناصر اصلی، سيليسيم و هم­روند با آن تيتانيم، گوگرد و آهن و در بين عناصر فرعی، آرسنيک، موليبدن، تنگستن و کروم، در بخش­های به شدت دگرشکل و دگرسان­ شده، همراه با افزايش طلا افزايش می­ يابند. بر اساس اين مطالعات، در بين عناصر REE، عناصر نادر خاکی سبک (به جز Eu) در نمونه­ های به شدت سيليسی و سولفيدی ­شده دارای عيارهای بالای طلا، غنی­ شدگی نشان می­ دهند. مطالعات انجام­ شده در مقياس­های مختلف، عوامل کنترل­ کننده تمرکز کانه­ زائی در کانسار چاه ­باغ را پهنه­ های برشی (شکل پذير و شکنا) و دگرسانی (سيليسی و سولفيدی) نشان می ­دهد. نتايج اين مطالعات و همچنين مقايسه ويژگی­های اصلی کانسار چاه ­باغ با كانسارهاي طلای تيپ کوهزائی حاكي از آن است كه کانسار چاه­ باغ از نظر ويژگی­های زمين­ شناسی و کانه­ زائی، بيشترين شباهت را  با اين تيپ از کانسارهای طلا دارد.