چکيده

رخداد معدنی آهن مسگر در گوشه شمال¬¬باختری پهنه ایران مرکزی و در فاصله 115 کیلومتری جنوب زنجان قرار دارد. در این محدوده، واحدهای رسوبی و آتشفشانی- آذرآواری میوسن رخنمون دارند. کانه¬زایی آهن به‌صورت رگه¬ای و عدسی‌شکل درون و در مرز واحدهای آذرآواری (کمر پایین) و گدازه¬های آندزی¬بازالتی (کمر بالا) رخ داده است. نتایج مطالعات سنگ-نگاری گدازه¬های آندزی¬بازالتی نشان می¬دهد که بافت غالب در این سنگ¬ها پورفیریتیک با درشت‌بلورهای پلاژیوکلاز (گاهی تا اندازه 3 میلی¬متر) و پیروکسن در یک زمینه شیشه¬ای تا ریزبلور است. براساس مطالعات زمین¬شیمیایی، این گدازه¬ها مربوط به محيط¬های حاشيه فعال قاره¬ای بوده و ماهیت کالکوآلکالن دارند. کانه¬زایی آهن در این منطقه به‌صورت رگه¬ای و سیمان بِرش¬های گرمابی رخ داده و بافت کانسنگ از نوع رگه¬ای، رگچه¬ای، توده¬ای، بِرشی، خُرد شده و دانه¬¬پراکنده است. مهم¬ترین کانی¬ موجود در این رخداد معدنی، هماتیت است که با میزان اندکی مگنتیت و کالکوپیریت همراهی می-شود. گوتیت در اثر فرآیندهای سوپرژن تشکیل شده است. کوارتز و کلریت، کانی¬های باطله را در رخداد معدنی مسگر تشکیل می¬دهند. بافت¬های¬ مهم¬ این کاني¬ها شامل رگه¬ای، رگچه¬ای، گل¬کلمی، کوکاد و پوسته¬ای هستند. دگرساني گرمابی به بخش¬های سیلیسی و کلریتی شده پهنه¬های کانه¬دار محدود می¬شود. در خارج از پهنه‌های کانه¬دار، دگرسانی به‌صورت سریسیتی و کلسیتی- کلریتی شدن گدازه¬های آندزی¬بازالتی میزبان رخ داده است. بررسی الگوی رفتاری عناصر نادر خاکی در پهنه‌های کانه¬دار و سنگ¬های میزبان، بیانگر تهی¬شدگی مشخص (به‌جز عنصر Ce) در میزان این عناصر در پهنه‌های کانه¬دار است. کاهش در ميزان عناصر نادر خاکی سبک نسبت به عناصر نادر خاکی سنگین بيشتر مشهود است. این امر بیانگر میزان بالای واکنش بین سیالات کانه¬زا و سنگ میزبان در مسگر می¬باشد. مقایسه ويژگی¬های زمین¬شناسی، کانی-شناسی، زمین¬شیمیایی و ساخت و بافت ماده معدنی در رخداد معدنی مسگر با تیپ¬های مختلف کانسارهای آهن نشان می¬دهد کانه¬زایی آهن در مسگر در ابتدا به صورت آتشفشانی- رسوبی تشکیل شده و سپس تحت تأثیر سیالات گرمابی به صورت رگه¬ای تمرکز دوباره یافته است.