عنوان گیاه پزشکی و رشته ها یا گرایش های مختلف آن، حاوی مجموعه ای از اطلاعات و فن آوری های لازم در زمینه شناخت آفات و عوامل بیماریزای گیاهی و اصول و روشهای مبارزه با این عوامل می باشد. هدف از ایجاد این رشته تربیت کارشناسان و افراد متخصصی است که پس از فراگیری معلومات عمومی کشاورزی و علوم مربوط به شناخت آفات و عوامل بیماریزای گیاهی، بتوانند با فنون و روشهای مختلف مبارزه با آفات و عوامل بیماریزای گیاهی آشنایی کافی پیدا نموده و به عنوان کارشناس اجرایی یا پژوهشی در ادارات و مراکز تحقیقات کشاورزی و یا در موسسات خصوصی بخش کشاورزی منشاء خدمت باشند و یا به عنوان مدرس در دانشگاه ها و سایر مراکز آموزشی فعالیت نمایند.
گروه گیاه پزشکی دانشگاه زنجان در سال 1376، در راستای اهداف فوق الذکر و با تاکید بر تربیت نيروهاي متخصص در جهت حل مشكلات گياهپزشكي استان تأسيس و با پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی کار خود را آغاز نمود. سپس در سال 1386 در مقطع كارشناسي ارشد رشته بیماری شناسی گیاهی، در سال 1388 در مقطع كارشناسي ارشد رشته حشره شناسی کشاورزی و در سال 1390 در مقطع دکتری رشته بیماری شناسی گیاهی اقدام به پذیرش دانشجوی تحصیلات تکمیلی نمود و توسعه يافت .
در حال حاضر نیز گروه دارای 10 نفر عضو هيأت علمي تمام وقت و سه نفر کارشناس ارشد به عنوان مسئول آزمایشگاه بوده و در مقطع کارشناسی گیاه پزشکی، مقطع كارشناسي ارشد رشته های حشره شناسی کشاورزی و بیماری شناسی گیاهی و در مقطع دکتری رشته بیماری شناسی گیاهی با چهار گرایش قارچ شناسی و بیماری شناسی گیاهی-نماتولوژی گیاهی-پروکاریوتهای بیماریزای گیاهی-ویروس شناسی و بیماریهای ویروسی گیاهی دانشجو می پذیرد و راه اندازی دوره دکتری در گرايش هاي مختلف رشته حشره شناسي كشاورزي نیز جزو برنامه های آینده گروه است.
رشته گیاه پزشکی مناسب چه کسانی است؟
اگر عاشق گیاهان و پرورش و نگهداری از آنها هستید و از کار کردن در محیطهای کشاورزی و گلخانه لذت می برید، شغل گیاه پزشکی میتواند مناسب شما باشد. در کنار علاقه باید به مهارتهای لازم جهت موفقیت در این شغل نیز توجه داشت.
ایران، سرزمینی وسیع با اقلیم بسیار متنوع و گونههای بسیار غنی گیاهی است. یک گیاه پزشک برای کار در زمینه گیاهان بومی یا کشاورزی ایران، باید بر شناخت گونههای گیاهی و جانوری و آفات، بیماریها و مشکلات رشد و پرورش آنها مسلط شود و در زمینههای بیوشیمی، زیستی و آماری، اطلاعات وسیع و گستردهای داشته باشد. به طور کلی از جمله ویژگیهای مطلوب و استعدادهایی که به یک گیاه پزشک کمک میکنند میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- به طبیعت علاقهمند باشد و بتواند زمان زیادی را در مزارع، زمین کشاورزی یا گلخانه بگذراند.
- داشتن حافظه قوی و پشتکار فراوان برای به خاطر سپردن و مسلط شدن بر اسامی فارسی، محلی و لاتین آفات، انگلها، باکتریها، ویروسها، حشرات، قارچها و بیماریهای گیاهی حاصل از آنها.
- علاقه به کشاورزی و حشرهشناسی، چون رشته گیاه پزشکی عمدتا مربوط به آفات گیاهی مانند حشرات زیان آور است و برای مبارزه کردن با آنها، مطالعه و بررسی بیولوژی آفات ضرورت دارد.
- توانایی تحلیل حجم زیادی از اطلاعات
- توانایی حل مسئله و خلاقیت در آن
- توانایی محاسباتی و آماری
- برنامهریزی و اولویتبندی فعالیتها، یک گیاهشناس باید بتواند با در نظر گرفتن تمامی اولویتهای حیات در مزرعه یا زمین کشاورزی، به مبارزه با مشکلات و بیماریهای گیاهان بپردازد.
- قدرت جسمانی مناسب برای کار و تحقیق در مزارع و زمینهای کشاورزی
- علاقهمند و پیگیر بودن برای آگاهی از پیشرفتهای روز دنیا در زمینه آفات و بیماریهای گیاهی و تکنولوژیهای جدید تشخیص، کنترل و مبارزه با آنها
- علاقهمند به مباحث زیست محیطی
- دقت و توجه به جزییات، به گیاه پزشک کمک میکنند که سریع و دقیقتر مشکلات گیاهان را شناسایی کند.
- به تحقیق و پژوهش علاقه داشته باشد.
- صبر و حوصله فراوان، گاهی ریشهیابی کردن مشکل گیاهان به آسانی و سرعت نیست و باید مدتها وقت صرف شود تا بتوان علت را پیدا کرد.
- توانایی کار در تنهایی، زیرا ممکن است یک گیاهپزشک ساعتها وقت را در آزمایشگاه یا زمینهای زراعی به تنهایی صرف مطالعه کند.
دانش گیاه پزشکی به جای معالجه انسان به حفظ و معالجه گیاهان اعم از گیاهان زراعی، زینتی و درختان میوه میپردازد و آنچه که گیاه را رنج میدهد و به سلامت آن صدمه میزند، مطالعه و بررسی میکند؛ یعنیدانشجوی این گرایش با آفاتی که در مزرعهها، انبارها، سیلوها و کشتیها به بخشهای مختلف گیاه صدمه میزند از قبیل حشرات، جوندگان و علفهای هرز یا بیماریهای گیاهی مانند قارچها، ویروسها و باکتریها آشنا میشود و نحوه سمپاشی را در مراحل مختلف رشد و نگهداری از گیاه و نحوه ضد عفونی انبارها را فرا میگیرد. البته باید توجه داشت که آنچه به گیاه صدمه میزند تنها بیماری نیست بلکه سرمازدگی، گرمازدگی و حتی کمبود مواد غذایی در خاک نیز گیاه را رنج میدهد و جزو ضایعات گیاهی محسوب میشود. از همین رو دانشجوی گیاه پزشکی باید موارد فوق را بشناسد و نحوه جلوگیری از این آسیبها را بیاموزد.
گرایشهای رشته گیاه پزشکی برای ادامه تحصیل چه هستند؟
گرایشهای مقطع کارشناسی ارشد گیاه پزشکی عبارتند از:
- حشرهشناسی کشاورزی
- بیماریشناسی گیاهی
دکتری گیاه پزشکی نیز شامل گرایشهای زیر است:
- بیماریشناسی گیاهی
- قارچشناسی و بیماریهای قارچی در گیاهان
- پروکاریوتهای بیماریزا
- نماتولوژی گیاهی
- ویروسشناسی گیاهی
- حشرهشناسی کشاورزی
- کنترل بیولوژیک و اکولوژی حشرات
- بیوسیستماتیک حشرات و کنهها
- فیزیولوژی و سمشناسی
مهمترین دروس دانشگاهی رشته گیاه پزشکی چه هستند؟
مهندس گیاهپزشکی کاری دشوار، پیچیده و پر مسؤولیت را بر عهده دارد و باید از بیوشیمی، زیستشناسی و آمار، اطلاعات وسیع و گستردهای داشته باشد. همچنین متخصص گیاه پزشکی نیاز به حافظه قوی دارد چون باید اسامی لاتین حشرات و قارچها و رده آنها را به خاطر بسپارد و باید به کشاورزی و بخصوص حشرهشناسی علاقهمند باشد زیرا بخش عمدهای از وقت او صرف بررسی و دفع آفات گیاهی میشود.
نوع درس |
واحدهای درسی |
دروس پایه |
ریاضیات عمومی، گیاه شناسی ۱ (فیزیولوژی و تشریح)، گیاه شناسی ۲ (سیستماتیک و مورفولوژی)، اکولوژی عمومی، فیزیک عمومی، شیمی عمومی، شیمی آلی، بیوشیمی، آمار و احتمالات، زیست شناسی سلولی و مولکولی، ژنتیک، جانورشناسی، آشنایی با کامپیوتر |
دروس عمومی |
معارف اسلامی ۱ و ۲، اخلاق و تربیت اسلامی، انقلاب اسلامی و ریشههای آن، تاریخ اسلام، متون اسلامی و آموزش زبان عربی، فارسی، زبان خارجی، تربیت بدنی ۱ و ۲ |
دروس اصلی |
طرح آزمایشهای کشاورزی، آبیاری عمومی، هوا و اقلیمشناسی، خاکشناسی عمومی، زراعت عمومی، باغبانی عمومی، ماشینهای کشاورزی، بیماریشناسی گیاهی، آفتشناسی گیاهی، اقتصاد و مدیریت کشاورزی، مبانی کشاورزی پایدار، عملیات کشاورزی |
دروس تخصصی |
حشرهشناسی، قارچشناسی، ویروسها و پروکاریوتهای بیماریزای گیاهی، کنهشناسی، نماتدشناسی، سمشناسی، تکنولوژی مبارزه شیمیایی، اصول کنترل آفات شیمیایی، اصول کنترل بیماریهای گیاهی، آفات مهم گیاهان زراعی، آفات مهم درختان میوه، بیماریهای مهم درختان میوه، آفات مهم گیاهان جالیزی، سبزی و زینتی، بیماریهای مهم گیاهان جالیزی، سبزی و زینتی، علفهای هرز و کنترل آنها، آفات انباری، کارآموزی |
دروس اختیاری |
بیماریهای فیزیولوژیک،اصول ردهبندی حشرات، نرمتنان و مهرهداران زیانآور کشاورزی، بندپایان زیانآور انسان و دام، حشرات گردهافشان و زنبور عسل، فیزیولوژی گیاهی، فیزیولوژی حیوانی، آفات گیاهان جنگلی، اصول ترویج و آموزش کشاورزی، میکروبیولوژی عمومی، کاربرد رادیوایزوتوپها در گیاه پزشکی |
فارغ التحصیل رشته گیاه پزشکی در چه کارها و صنایعی میتواند شاغل شود؟
هدف از ایجاد این رشته، تربیت کارشناسانی است که علاوه بر معلومات کشاورزی، فنی و زیست شناسی، برای آشنایی با ارگانیسمهایی که آفت گیاهان هستند، بیماریها و سایر مشکلات گیاهی را طی دورههای تئوری و عملی آموزش ببینند و با روشهای حفظ و نگهداری از محصولات کشاورزی آشنا شوند. قبل از توضیح درباره زمینه کاری گیاه پزشکان، به برخی از وظایف یک فارغالتحصیل رشته گیاه پزشکی اشاره میکنیم:
- تشخیص نوع آفت و سایر عوامل بیماریزا در گیاهان زراعی، باغی، زینتی، جنگلی، مرتعی یا فرآوردههای گیاهی
- کاهش منطقی و مصرف بهینه آفتکشها و سموم کشاورزی
- استفاده از سموم و آفتکشهای سازگار با طبیعت
- جلوگیری از هدر رفت منابع مالی و کاهش هزینه تولید
- افزایش سطح دانش عمومی کشاورزاندر مورد مشکلات زمینهای زراعی
- جلوگیری از تخریب و هدررفت منابع آب، خاک و گیاهان
- بهکارگیری روشهای مفید در ممانعت از ایجاد گونههای مقاومت به سموم و آفتکشها، با کنترل روشهای مبارزه
- انجام کارهای تحقیقاتی بر روی عوامل زیانآور محصولات کشاورزی
- اجرای پژوهشهای گیاه پزشکی با استفاده از روشهای نوین و بهینه
- جمع آوری، شناسایی و رده بندی آفات نباتی
- شناسایی، تحقیق و بررسی در مورد کارایی و تکثیر عوامل بیولوژیک و طبیعی برای مبارزه بیولوژیک علیه آفات
- شناخت تأثیرات باقیمانده سموم کشاورزی روی محصولات
- ایجاد تکنیکهای جدید و مفید سم پاشی
- آزمایش سموم و آفتکشهای جدید
- شناخت بیولوژیک و زیستبوم گیاهان و عصارهگیری از آنها برای استفاده در زمینه کنترل عوامل زیانآور
بر اساس این وظایف، مشاغل و صنایعی که یک فارغالتحصیل رشته گیاه پزشکی میتواند در آنها مشغول به کار شود عبارتند از:
- تدریس در دبیرستانهای کشاورزی
- کارشناس اجرایی یا تحقیقاتی در مراکز پژوهشی و کشاورزی
- مدیر و مجری امور حفظ نباتات در موسسات دولتی یا خصوصی
- همکاری در کادر آموزشی به عنوان مدرس یا تحقیقاتی در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی برای فارغالتحصیلان مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری گیاه پزشکی
- کار در مراکز آموزشی (مانند هنرستانها، دانشکدهها، آموزشکدهها و مراکز آموزش کشاورزی)
- استغال در مراکز پژوهشی ( مانند مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی (آفات و بیماریهای گیاهی) و بخشهای وابسته به آن در مراکز استانها)
- سازمان جنگلها و مراتع و آبخیزداری و مراکز وابسته به آن
- ادارات منابع طبیعی استانها
- سازمان بوستانها و فضای سبز استانها و شهرستان ها
- سازمان حفاظت از محیط زیست و مراکز وابسته به آن
- شرکتهای توزیع کود و سموم
- مراجعه و بازدید از مزارع، باغ ها، انبار و سیلوها
بازار کار رشته گیاه پزشکی به چه صورت است؟
اگرچه کشاورزان به صورت تجربی اطلاعاتی در مورد گیاهان، آب و خاک دارند اما به دلیل گسترده بودن دانش و فراوانی و تنوع مشکلات بافت گیاهی، هر کشاورزی برای مبارزه با آفات و بیماریهای گیاهی باید به متخصص مراجعه کند تا پس از تشخیص دقیق مشکل و ابعاد آن، راه حل مناسب و کمآسیب را ارائه کند. از آنجایی که یکی از ویژگیهای طبیعت کشور ما، پوشش گیاهی آن و شغل بسیاری از روستاییان کشاورزی است، بازار کار به فارغالتحصیلان ماهر و کوشای رشته گیاه پزشکی نیاز فراوانی دارد.
در حال حاضر مهندسین کشاورزی میتوانند با استفاده از طرح اشتغالزایی جهاد کشاورزی، با دریافت وام از وزارتخانه، گلخانه یا باغ میوه تأسیس کنند. فارغالتحصیلان رشته گیاه پزشکی بر اساس مقطع تحصیلی خود امکان کار در مشاغل زیر را دارند:
- کارشناس اجرایی یا تحقیقاتی در موسسات و ارگانهای مختلف مانند سازمان حفظ نباتات
- موسسه تحقیقات آفات و بیماریهای گیاهی
- شرکت پخش کود
- شرکتهای تولید و پخش کود و سموم
- وزارت جهاد کشاورزی
- شهرداری
- کلینیکهای گل و گیاه
- مزارع
- کارخانههای محصولات کشاورزی
دروس دانشگاهی رشته گیاه پزشکی تا چه میزان نیازهای بازار کار را مرتفع میکنند؟
دروس دانشگاهی این رشته در هر مقطع طوری برنامهریزی و انتخاب شدهاند که فرد پس از فارغالتحصیلی بتواند با شناخت خوبی از گیاهان، آفات و بیماریهای گیاهی وارد بازار کار شود. اما مانند هر رشته عملی و تحقیقاتی دیگری، دانشجویان باید برای آمادگی بیشتر و ورود به عرصه شغلی و رقابتی بازار کار، در طول تحصیل به مشاهده زمینهای زراعی و گیاهان کشاورزی بپردازند و از نزدیک با آفات و بیماریها آشنا شوند. برای دانشجویانی که قصد کار در حوزه تحقیق و پژوهش را دارند، انجام پژوهش در طول دوره کارشناسی و یا همکاری در پروژههای تحقیقاتی، به آنها کمک خواهد کرد که تکنیکها و روشهای آزمایشگاهی آشنا شوند.